Dzień dobry, policja. Proszę dokumenty.

Zdjęcie pochodzi ze strony: http://www.rybnik.com.pl/pliki/v2/policja/policja_spisywanie.jpg

Legitymowanie w celu ustalenia tożsamości jest jednym z uprawnień policji z jakimi każdy z nas się spotkał lub prawdopodobnie będzie miał okazję się spotkać.

Legitymowanie osób jest najczęściej dokonywaną czynnością służbową przez policjantów, a jej przebieg uregulowany został w rozporządzeniu Rady Ministrów z 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów (Dz.U. z 29 lipca 2005 r.). Policjant przystępując do czynności służbowych jest obowiązany do podania swojego stopnia, imienia i nazwiska w sposób umożliwiający ich odnotowanie oraz podstawy prawnej - w omawianym przypadku będzie to art. 15 ust. 1 pkt 1) ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jednolity: Dz.U. z 2011 r. nr 287, poz. 1687) - i przyczyny podjętych działań. Policjant powinien udzielić takich informacji bez względu na nasze żądanie. W przypadku legitymowania np. grupy osób z tej samej przyczyny i bezpośrednio po sobie, policjant umundurowany dokonuje jednokrotnie powyższej czynności, łącznie wobec wszystkich osób. Policjant nieumundurowany jest dodatkowo obowiązany do okazania legitymacji służbowej, a na żądanie osoby legitymowanej również do umożliwienia odnotowania danych w niej zawartych. Tożsamość osoby legitymowanej może zostać ustalona na podstawie: dowodu osobistego, paszportu, zagranicznego dokumentu tożsamości, innego niebudzącego wątpliwości dokumentu zaopatrzonego w fotografię i oznaczonego numerem lub serią albo oświadczenia innej osoby, której tożsamość została ustalona na podstawie wymienionych wcześniej dokumentów. Natomiast w sytuacji, gdy nie będziemy posiadać przy sobie dokumentów wystarczające jest udzielenie ustnych wiadomości, które następnie mogą zostać sprawdzone przez dyżurnego jednostki Policji. Umyślne wprowadzenie policjanta w błąd lub nieudzielenie wiadomości co do tożsamości własnej bądź innej osoby lub co do swego obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania, a także nieokazanie dokumentu jest wykroczeniem i podlega karze grzywny (art. 65 KW). W konsekwencji wskazane działania mogę skutkować zatrzymaniem danej osoby i przewiezieniem jej do jednostki Policji w celu ustalenia tożsamości (art. 45 § 2 KPW). Powyższa teza uzyskuje potwierdzenie chociażby w orzecznictwie Sądu Najwyższego (uchwała SN z 21 czerwca 1995 r., I KZP 20/95, Lex nr 20764; post. SN z 8 lutego 2005 r., II KK 325/04, Lex nr 149601).

Największym problemem - z punktu widzenia praw człowieka i obywatela - jest brak prawnie określonych podstaw faktycznych legitymowania  przez policję. Mimo to do legitymowania osób dochodzi najczęściej w celu: identyfikacja osób podejrzanych o popełnienie wykroczenia bądź przestępstwa, ustalenia świadków jakiegoś zdarzenia np. wypadku drogowego, czy też poszukiwania osób zaginionych. Podane przeze mnie wyliczenie ma jedynie charakter przykładowy i w związku z tym przyczyny legitymowania mogą być różne. Jednakże w żadnym wypadku czynności dokonywane przez policjanta nie mogą mieć charakteru represyjnego. W kontekście omawianej sprawy na szczególną uwagę zasługuje wyrok Sądu Najwyższego z 28 października 2011 r. (III KK 291/11, Legalis) z którego wynika, że: "(...) w doktrynie prawa wykroczeń prezentowane są poglądy, że w przypadku, w którym funkcjonariusz organu państwowego lub upoważnionej do legitymowania instytucji żąda podania wskazanych w przepisie danych osobowych w sytuacji, gdy nie ma do tego podstawy prawnej, obywatel może odmówić podania danych osobowych bez konsekwencji prawnych.". 

Ponadto osobie legitymowanej przysługuje prawo złożenia zażalenia do właściwego miejscowo prokuratora na sposób prowadzenia czynności przez policjanta, o czym powinna zostać powiadomiona przez funkcjonariusza. Zaznaczenia wymaga fakt, iż w wyniku legitymowania dochodzi do ograniczenia swobody do dysponowania wolnością osoby, wobec której dokonywana jest ta czynność. Pomimo tego nie można mówić tu o zatrzymani w rozumieniu przepisów KPK czy ustawy o Policji, a w związku z tym okoliczność taka nie może zostać podniesiona w zażaleniu.

Należy zauważyć, iż uprawnienie do legitymowanie osób przysługuje także funkcjonariuszom innych służb między innymi: Straży Miejskiej (Gminnej), Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego czy też Straży Ochrony Kolei.